Ý nghĩa
Theo phong tục dân gian Tết Hạ Nguyên được tiến hành vào ngày mồng Một hoặc mồng Mười, cũng có thể là ngày Rằm tháng 10 âm lịch hàng năm. Theo quan niệm của ông bà ta ngày xưa, những ngày này Thiên Đình cứ thần Tam Thanh xuống trần gian để xem xét việc tốt xấu về tâu với Ngọc Hoàng. Do vậy, mọi nhà phải tiến hành làm lễ để thần Tam Thanh ban phúc lành, tránh tai họa và cũng là dịp “tiến tân” cơm gạo mới cúng tổ tiên.
Nhân Tết Hạ Nguyên mọi người đều mua quà và gạo nếp mới cùng những đặc sản lúc giao mùa Thu Đông biếu ông, bà, cha mẹ và những bậc được tôn kính để tỏ lòng hiếu thuận, biết ơn bề trên.
Sắm lễ
Theo phong tục từ cổ xưa, ngày Tết Cơm Mới (Tết Hạ Nguyên) nhà nhà đều nấu xôi gạo mới, sắm sửa hương hoa, đèn nến cùng mâm lễ mặn thơm ngon tỉnh khiết để cúng tổ tiên.
Văn khấn cúng gia tiên ngày tết Hạ Nguyên
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
- Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
- Con kính lạy Hoàng thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ tỷ).
Hôm nay, ngày...... tháng...... năm......
Tín chủ (chúng) con là:..........................
Ngụ tại:..........................
Là ngày Tết Cơm Mới, tín chủ con cảm nghĩ thâm ân trời đất,
đăng, chư vị Tôn thầnn, nhớ đức cù lao Tiên Tổ, mỗi niệm không quên. Do đó chúng con sắm sanh lễ vật, nấu cơm gạo mới, sửa sang hương đăng, trần thiết trà quản dâng lên trước án.
Trộm nghĩ rằng:
Cây cao bóng mát
Quả tốt hương bay
Công tài bồi xưa những ai gây
Của quý hoá nay con cháu hưởng.
Trước nhờ ơn Trời Đất Phật Tiên, Chư vị Tôn thần.
Sau nhờ ơn Tổ Tiên gây dựng, kể công tân khổ biết là bao?
Đến nay con cháu dồi dào, hưởng miếng trân cam còn nhớ mãi.
Nay nhân mùa gặt hái
Gánh nếp tẻ đầu mùa
Nghĩ đến ơn xưa
Cày bừa vun xới
Sửa nồi cơm mới
Khấn vái Gia tiên
Kính cẩn dâng lên
“Thường tiên”: nếm trước
Mong nhờ Tổ phước
Hoà cốc phong đăng
Thóc lúa thêm tăng
Hoa mầu tươi mới
Làm ăn tiến tới
Con cháu được nhờ
Lễ tuy đơn sở
Tổ lòng thành kính
Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư Vị Đại vương
Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa
Ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. Cúi xin giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại trong họ, cúi xin thương xót con cháu giáng về linh sàng, chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ ở trong nhà này, đất này đồng lâm án tiển, đồng lai hâm hung, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng hưng vượng. Tâm nguyện lòng thành, cúi xin chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!